Podatnicy mogą zyskać silnego sojusznika w batalii z organami podatkowymi

O tym, że Rząd ma zamiar powołać Rzecznika Praw Podatnika („RPP, Rzecznik”) mówi się już od jakiegoś czasu. Z punktu widzenia podatników, ale również praktyków jest to dobra wiadomość ponieważ walka z fiskusem bywa nie tylko kosztowana, ale również długa, dlatego nowy Rzecznik może być dużym wsparciem w tej nierównej walce. Wszystko jednak sprowadza się do tego ile „władzy” nowy Rzecznik będzie w rzeczywistości miał i na ile jego działania będą autonomiczne względem całego aparatu podatkowego państwa.

Prace nad projektem ustawy o RPP rozpoczęły się 16 sierpnia 2018 r. i obecnie są na etapie uzgodnień międzyresortowych. W kwestii zasadności utworzenia instytucji RPP, Ministerstwo Finansów („MF”) wskazało przede wszystkim chęć uszczelnienia systemu podatkowego co miałoby bezpośredni wpływ na wielkość tzw. „luki podatkowej”. Oprócz tego MF dostrzegło potrzebę umocnienia pozycji podatnika w kontaktach z organami podatkowymi. Do innych istotnych motywów jakimi kieruje się MF jest bieżąca analiza stosowania prawa podatkowego i funkcja sygnalizowania zmian co do praktyki stosowania lub co do stanowienia prawa podatkowego. Powyższe ma się przełożyć również na zwiększenie ochrony praw podatników i poczucia bezpieczeństwa (przyp. aut. a w konsekwencji również stabilności) prowadzonej przez podatników działalności gospodarczej. Sam RPP, zgodnie z projektowaną ustawą, ma być powoływany na 6-letnią kadencję na wniosek ministra właściwego do spraw finansów publicznych. Pewność co do jego kompetencji ma zapewnić rygorystyczny katalog doboru osoby, zasada jednokadencyjności oraz zamknięty i surowy katalog przyczyn odwołania. Oprócz tego RPP nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego, ani prowadzić działalności gospodarczej, jak również działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością urzędu.

Zakres zadań jaki obecny projekt ustawy przewiduje kształtuje się następująco:

• opiniowanie projektów aktów normatywnych z zakresu prawa podatkowego;
• promowanie mediacji między podatnikami a organami podatkowymi;
• współdziałanie ze stowarzyszeniami, samorządami zawodowymi, ruchami obywatelskimi, innymi dobrowolnymi zrzeszeniami i fundacjami, organizacjami reprezentującymi podatników oraz z zagranicznymi i międzynarodowymi organami i organizacjami działającymi na rzecz ochrony praw podatnika, zajmującymi się monitoringiem jakości prawa podatkowego i kierunkami jego reform;
• prowadzenie działalności edukacyjnej i informacyjnej w zakresie prawa podatkowego;
• analiza orzecznictwa sądów administracyjnych w sprawach podatkowych oraz orzecznictwa innych sądów i trybunałów w zakresie, w jakim wpływają na rozstrzyganie spraw podatkowych;
• analiza interpretacji ogólnych oraz interpretacji indywidualnych wydawanych na podstawie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa („OrdPodU”);
• przedstawianie właściwym organom, organizacjom lub instytucjom publicznym oceny oraz wniosków zmierzających do zapewnienia skutecznej ochrony praw podatnika, wzmocnienia spójności i sprawności prawa podatkowego, usunięcia zbędnych procedur, czy wymogów formalnych lub usprawnienia trybu załatwiania spraw;
• kierowanie do Rzecznika Praw Obywatelskich wniosków o wystąpienie przez Rzecznika Praw Obywatelskich do Trybunału Konstytucyjnego w kwestiach dotyczących praw podatnika z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 188 Konstytucji;
• analiza sposobu załatwiania przez organy podatkowe skarg i wniosków składanych na zasadach przewidzianych w OrdpodU;
• podejmowanie innych działań, o ile służą one ochronie praw podatników.

W ocenie autora, spośród wszystkich ww. pozycji na szczególną uwagę zasługują zadania ujęte w punktach 3, 5, 6, 7 oraz 9 ponieważ łączą one w sobie z jednej strony długo wyczekiwaną komunikację fiskusa z podatnikami, z drugiej zaś mają walor analityczny nie tylko dla fiskusa ale również dla podatników, którzy będą mogli przybliżyć sobie aktualny kierunek, w którym zmierza ustawodawstwo podatkowe.

Katalog uprawnień RPP kształtuje się z kolei następująco:

• występowania do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej albo wydanie lub zmianę innych aktów normatywnych w sprawach podatkowych;
• uczestniczenia jako mediator w postępowaniu podatkowym, administracyjnym i sądowo-administracyjnym;
• występowania do właściwego organu z wnioskiem o wydanie interpretacji indywidualnej w sprawie podatnika, który nie ma możliwości samodzielnego złożenia takiego wniosku lub sprawia mu to nadmierną trudność;
• występowania do ministra właściwego do spraw finansów publicznych z wnioskiem o wydanie interpretacji ogólnej na podstawie OrdPodU;
• występowania na podstawie u OrdPodU do ministra właściwego do spraw finansów publicznych z wnioskiem o wydanie ogólnych wyjaśnień przepisów prawa podatkowego dotyczących stosowania tych przepisów (objaśnień podatkowych), w sprawach budzących wątpliwości interpretacyjne oraz mających istotne znaczenie dla grupy podatników lub jeżeli może to spowodować znaczące obniżenie liczby wniosków o wydanie interpretacji indywidualnych;
• występowania z wnioskiem do Naczelnego Sądu Administracyjnego o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie, a rozstrzygnięcie ma znaczenie dla grupy podatników lub może spowodować obniżenie liczby spraw indywidualnych w sądach;
• występowania o wszczęcie postępowania podatkowego, wniesienia skargi do sądu administracyjnego, w tym skargi kasacyjnej do Naczelnego Sądu Administracyjnego, wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, a także uczestniczenia w postępowaniu przed organem administracji publicznej lub sądem – na prawach przysługujących prokuratorowi;
• kierowania wystąpienia do organu, w którego działalności stwierdził naruszenie praw podatnika;
• występowania do właściwych organów z wnioskiem o wstrzymanie czynności egzekucyjnych lub postępowania egzekucyjnego prowadzonego przeciwko podatnikowi;
• informowania właściwe organy nadzoru lub kontroli o dostrzeżonych nieprawidłowościach w funkcjonowaniu organów podatkowych;
• informowania właściwe organy o dostrzeżonych barierach i utrudnieniach w zakresie wykonywania obowiązków podatkowych;
• występowania, na wniosek podatnika, do ministra właściwego w sprawach finansów publicznych w celu wydania decyzji uchylającej lub zmieniającej decyzję ostateczną, o której mowa w projektowanym art. 470 § 5 nowej Ordynacji podatkowej.

Uwagi autora:

Patrząc na zakres zadań i uprawnień RPP można już teraz mówić o ciekawym rozwiązaniu mogącym pozytywnie wpłynąć nie tylko na postrzeganie działań fiskusa ale również poprawy komunikacji między tym ostatnim a podatnikami. Oczywiście na tak wczesnym etapie trudno jest mówić definitywnie o pozytywnych stronach proponowanych rozwiązań, ale krok w tym kierunku wydaje się być korzystny na wielu płaszczyznach. Z treści uzasadnienia do projektu ustawy wynika, iż RPP będzie stał na straży praw wszystkich podatników, ze szczególnym naciskiem na podatników będących osobami fizycznymi. Wobec powyższego, podmiotów które mogłyby skorzystać z pomocy RPP jest sporo.

W ocenie autora szczególnie dwa aspekty działalności RPP mogą mieć znaczenie dla podatników. Po pierwsze, możliwość zaangażowania RPP w postępowaniach dot. podatków. Po drugie, analizy które będą sporządzane przez nowy urząd, mogące się przełożyć na szybszą implementację racjonalnych rozwiązań w polskim systemie podatkowym.

Gustaw Masznicz